کلیپ‌های ویدئویی منتشر شده در مورد اعدام خلبان اردنی؛ معاذ کساسبه با سوزاندن، از سوی گروه‌ موسوم به‌ دولت اسلامی (داعش) خصوصاً به فضای کشور اردن و به طور عام به جهان آسیب وارد نموده است. 

صرف نظر از ویژگیهای یک سازمان تندرو و افراطی و به کار گیری تکنیک‌های متعدد در این زمینه، حقیقتاً این روش، بی‌رحمانه‌ترین و خشن‌ترین و تازه‌ترین نوع در زمینه‌ی تصویر برداری و تکنیک اجرا و تولید است. این مسأله، بحث و گفت‌وگو و مشاجره‌ی شدیدی پیرامون آن اصول فقهی و شرعی پدید خواهد آورد که داعش برای تجویز این عقوبت وحشتناک به طور علنی و آشکار به آن استناد کرده است. 

کسی که با دقت به نوار پخش‌شده‌ی اخیر، تحت عنوان «شفای سینه‌ها» توسط سازمان فرقان وابسته به داعش نگریسته باشد، برایش معلوم خواهد شد که داعش برای نحوه‌ی اعدام کساسبه به اصلی استناد نموده که در فقه اسلامی، مقابله به مثل نامیده می‌شود. به طوری که فیلم ویدئویی، کلیپ‌های از کودکانی را نمایش می‌دهد که با آتش بمب‌های هواپیماهای نیروهای ائتلاف ضد داعش سوزانده شدند. افزون بر این، اشخاصی را نشان می‌دهد که مرده‌اند یا زیر ویرانه‌های منازلشان که به‌خاطر بمباران خلبانان بر سرشان ویران شده، در محاصره قرار گرفته‌اند. این نوار اشاره می‌کند که کساسبه یکی از همین خلبانان بوده و در نتیجه خلبان اسیر شده – طبق نظر دولت اسلامی عراق و شام – مستحق مقابله به مثل و سوزاندن با آتش بود. این فیلم نشان می‌دهد که با بولدوزر ویرانه‌های یکی از خانه‌های بمباران شده را بر جسد سوخته‌اش فرو می‌ریزند. 

داعش برای اثبات درست بودن حکمش در باره‌ی آدم‌سوزی به آیه‌ی ۱۲۶ از سوره‌ی نحل استناد می‌کند: «وإنْ عاقبتم فعاقبوا بمثل ما عوقبتم به، ولئن صبرتم لهو خیرٌ للصابرین»، «هر‌گاه خواستید مجازات کنید (کسانی را که به حقوق شما تعدی و تجاوز کرده‌اند) تنها بدان اندازه مجازات کنید و کیفر دهید که در باره‌ی شما روا شده است (و از حد آن فرا‌تر نروید) و اگر شکیبایی پیشه ساختید (و به خاطر خدا مجازات نکردید و کیفر ندادید) حتماً شکیبایی برای شکیبایان بهتر خواهد بود.» با مراجعه به کتاب «موضوعاتی در باره‌ی فقه و احکام جهاد» از ابو عبدالله المهاجر – که مهم‌ترین مرجع فقهی داعش است – می‌بینیم که او اقوال برخی از فقها را در باره‌ی این آیه بیان می‌کند و جواز کیفر با مقابله به مثل را، شامل مثله نیز می‌داند. - بر حسب تعریف امام خطابی – به شکنجه‌ی مقتول با قطع اعضایش و زشت نمودن خلقتش، پیش از اینکه کشته شود یا بعد از آن، مانند بریدن بینی یا گوش یا معیوب کردن یا کور کردن چشمانش یا اعضای دیگر او، مثله می‌گویند و از دیدگاه فقها، سوزاندن یکی از انواع مثله به شمار می‌آید. 

 به طور کلی، از دیدگاه جمهور فقها، مثله کردن در اصل نه تنها حرام است؛ بلکه برخی از علما مانند امام ابن عبدالبر و صنعانی و... بر آن اجماع دارند و برای تحریمش دلایل زیادی ذکر می‌کنند. بارز‌ترین دلیل آنان، حدیثی از عبدالله بن یزید است که امام بخاری آن را روایت کرده است که پیامبر (ص) از غارت و چپاول و مثله نهی کرده است. حدیث دیگری از «بریدة» وجود دارد که امام مسلم آن را روایت نموده که پیامبر (ص) فرمود: «به نام خدا در راه خدا، حمله کنید، با کسانی که به خدا کفر می‌ورزند، بجنگید، حمله کنید اما افراط و غلو و پیمان‌شکنی و خیانت نکنید و (دشمنان) را مثله نکنید و کودکان را نکشید...». علاوه بر این احادیث، حدیثی از ابن مسعود وجود دارد که ابوداود و غیره آن را روایت می‌کنند که پیامبر (ص) فرمود: «اهل ایمان در حق دشمن، بخشنده‌ترین مردم است.» 

 «مناوی» در شرح این حدیث می‌گوید: «این حدیث بدان معنی است که مؤمنان نسبت به مخلوقات خدا، مهربان‌ترین مردم و دور‌ترین آنان از مثله کردن و زشت نمودن مقتول و طولانی کردن شکنجه‌هایشان هستند و این به خاطر آن است که اهل ایمان، عظمت و شکوه آفریننده‌ی خویش را در نظر دارند و از این فرمایش پیامبر (ص) پیروی می‌کنند که فرمود: «هرگاه خواستید کسی را بکشید، به نیکی او را بکشید و آنگاه که خواستید حیوانی را ذبح کنید، خوب آن را سر ببرید؛ بر خلاف اهل کفر و برخی از فاسقانی که دل‌هایشان، حلاوت و شیرینی ایمان را نچشیده و تنها در مورد ایمان به تکان دادن زبان اکتفا نموده‌اند و سنگدلی در درونشان نفوذ کرده تا اینکه از خدای بخشنده دور شده‌اند. دور‌ترین دل‌ها از خدا، قلب سنگدل است. هر کس رحم نکند، مورد لطف و رحمت قرار نمی‌گیرد: منظور از قتلة، چگونگی و حالت قتل است و این تهدید شدید در مثله کردن و زشت نمودن مخلوقات است. 

 از بین علما، ابن‌تیمیه و شاگردش ابن‌قیم جوزی، مثله را به عنوان قصاص جایز دانسته‌اند، به این معنی که هر کس مسلمانی را مثله کند، جایز است او را به عنوان کیفر، حتی با مثله کردن، او را قصاص کرد. 

 جای تعجب نیست که متنی که نوار ویدئویی پس از نمایش صحنه‌ی سوزاندن خلبان «کساسبه» به نقل از  ابن‌تیمیه بیان می‌کند‌‌ همان چیزی است که ابو عبدالله المهاجر، تحت عنوان «جواز مثله به عنوان قصاص» ذکر نموده و آن هم گفته‌ی ابن‌تیمیه است که امام ابن مفلح حنبلی در کتاب خود «الفروع» (۶/۲۰۳- ۲۰۴) روایت کرده است: «اما اگر در مثله کردن رایج، دعوت آن‌ها به ایمان و منعشان از دشمنی وجود داشته باشد، نوعی از اجرای حدود و جهاد مشروع است.» 

 افزون بر آنچه گذشت، داعش «ایجاد رعب و وحشت» را به عنوان یک استراتژی ثابت برای مقاومت و مبارزه برگزیده؛ زیرا معتقد است که در عالم واقع نتیجه و اثر خود را خواهد داد و شاید برای همین است که هواداران داعش، اغلب برای اثبات مؤثر افتادن سلاح رعب و وحشت، فرار برخی از سربازان ارتش عراق از موصل در دهم ژوئن از پادگان‌های نظامی خویش با لباس‌های معمولی‌شان را مثال می‌زنند. فرار سربازان ارتش، پس از پخش فیلم‌های ویدئویی وحشتناک تولید شده؛ خصوصاً حلقه‌ی چهارم از سریال «چکاچک شمشیرهای برنده» صورت گرفت و تأثیر زیادی در پایین آوردن روحیه‌ی نیروهای عراقی در موصل برجای نهاد. 

 به دنبال پخش نوار ضبط شده از خلبان اردنی در حال سوختن با آتش، اعضای گروه‌ موسوم به‌ دولت اسلامی به سرعت مقاله‌ی یکی از علمای دینی خود به نام «حسین بن محمود» تحت عنوان «شما در درست بودن سوزاندن تابع علمای سلف هستید» را در بین خود پخش نمودند. وی این مقاله را در زمانی نوشته بود که مردم فلوجه در اواخر آوریل سال ۲۰۰۴ م جسد ۴ آمریکایی را که در شرکت امنیتی «بلاک و‌تر» در فلوجه کار می‌کردند، به آتش کشیدند. 

در این مقاله آمده است: ترور دشمن در تمام زمان‌ها چیزی پسندیده است و به هنگام جنگ بر آن تأکید دارم. حسین ابن محمود خاطر نشان کرد که سوزاندن دشمنان با آتش شرعاً و عقلاً، یکی از انواع این ترور است. او با گفته‌ی خود مجاهدان را چنین تشویق و تحریک نمود: «اگر بسوزانید، در میان خلفای امت و یاران پیامبرتان، نمونه‌هایی هست. پس در میان کفار کاری کنید که در دل‌هایشان رعب و وحشت ایجاد شود. 

 حسین ابن محمود به روایات‌های تاریخی از صحابه‌ی پیامبر (ص) در مورد جایز بودن سوزاندن دشمنان و مرتدان با آتش استناد می‌کند. بارز‌ترین این استدلال را به «شهرستانی» در کتاب «ملل و نحل» نسبت می‌دهد که از علی بن ابیطالب (رض) روایت می‌کند که او گروهی از یاران عبدالله بن سبأ حمیری را - که ادعا می‌کردند خدا است – سوزاند. 

 امام بخاری، اصل روایتی را که ابن محمود به آن استشهاد نموده، در صحیح خود با لفظ مختصری آورده است. در صحیح بخاری آورده است: «علی گروهی را سوزاند، این خبر به ابن عباس رسید. او گفت: اگر من به جای او بودم، آنان را نمی‌سوزاندم؛ زیرا پیامبر (ص) فرمود: «با عذاب خدا، دیگران را عذاب ندهید.» 

فقیهان برای حرام بودن سوزندان مخلوقات با آتش به این حدیث و احادیث دیگر استدلال می‌کنند. مهم‌ترین آن، حدیث ابی‌هریره است که امام بخاری در صحیحش آن را روایت نموده که گفت: پیامبر (ص) ما را برای مأموریتی فرستاد و فرمود: «اگر فلانی و فلانی را پیدا کردید، آنان را با آتش بسوزانید، اما زمانی که خواستیم خارج شویم، فرمود: من به شما امر کردم که فلانی و فلانی را بسوزانید، در حالی که تنها خدا بوسیله‌ی آتش عذاب می‌دهد، پس اگر آنان را یافتید، آنان را بکشید.» 

در این راستا دبیرکل اتحادیه‌ی جهانی علمای مسلمان؛ دکتر علی قره‌داغی طی یک بیانیه‌ی مطبوعاتی در تحلیل اقدام داعش به سوزاندن کساسبه می‌گوید: پیامبر (ص) از سوزاندن با آتش نهی کرده است و علما بر عدم جواز شکنجه مسلمان یا غیر مسلمان با آتش، اجماع دارند و مثله کردن جسد خلبان اردنی بعد از قتلتش با زیرگرفتن جسدش با بولدوزر و دفن آن، کاری آزاردهنده و خارج از محدوده‌ی همه‌ی ارزش‌ها، آداب و ضوابط اسلامی است. 

به طور خلاصه می‌توان گفت: هرگز داعش در میراث فقهی چیزی را نخواهد یافت که با آن مجازات خلبان اردنی معاذ کساسبه را توجیه نماید. بیشتر مراکز فقهی اسلامی و اغلب علمای معاصر، اقدام داعش به بریدن سر‌ها را که رعب و وحشت کمتری نسبت به اعدام با سوزاندن دارد، محکوم کرده‌اند؛ اما این رویداد اخیر با محکومیت بیشتر و مخالفت وسیعتری مواجه می‌شود. 

گرچه برخی از آرای فقهی نادر، مقابله به مثل را جایز دانسته‌اند، اما تطبیق آن بر رویداد معینی، بدون در نظر داشتن نتایج ناشی از آن مفاسدی را به ارمغان می‌آورد که چهره‌ی اسلام را زشت نموده و در اصل مانع دفاع و پاسداری از بسیاری از قضایای راستین اسلامی می‌شود.